Có nhiều cách giải thích về pháp luật, tuy nhiên đa số ý kiến tiếp cận theo cách giải thích hàn lâm chính thống đôi khi gây khó hiểu cho người bình thường (không phải chuyên gia pháp luật). Sau đây là thêm một cách tiếp cận khác về pháp luật hy vọng người bình thường cũng có thể dễ hình dung được những khía cạnh hàn lâm của pháp luật.
Nguồn gốc Pháp luật và Nhà nước
Xét về bản chất, cũng giống như đạo đức truyền thống, pháp luật là những chuẩn mực định hướng cho tư tưởng, hành vi, xử sự của các thành viên trong một cộng đồng người nhằm đạt các mục tiêu mà cộng đồng người đó mong muốn.
Cộng đồng người ngay từ khi còn ở hình thái sơ khai, nhưng xuất phát từ các nhu cầu gốc về sức mạnh, an toàn, thịnh vượng… của cả cộng đồng, là lý do để mọi người phải ưu tiên lợi ích chung của cộng đồng trước quyền lợi riêng cá nhân, để đồng thuận lập ra những cam kết chung. Các cam kết này trở thành chuẩn mực, quy tắc để mọi thành viên dựa vào đó mà hành xử theo, tuân theo, đó chính là Pháp luật. Từ xã hội sơ khai tới xã hội hiện đại, không có pháp luật hoàn chỉnh mà chỉ có pháp luật ở hình thái phù hợp với hình thái tổ chức của xã hội ở giai đoạn phát triển nhất định.
Trong xã hội con người, tính cách, tâm lý, nhu cầu,… con người là đa dạng nên việc tuân thủ pháp luật của các thành viên xã hội cũng đa dạng: người tuân thủ đầy đủ, người tuân thủ ít, người không tuân thủ… đều có. Nên có pháp luật rồi thì song hành cũng phải có cách để pháp luật được tuân thủ đầy đủ, lợi ích của cộng đồng phải được bảo vệ pháp luật đã ấn định. Nhu cầu này làm nảy sinh nhu cầu của từng cá nhân trong cộng đồng muốn cắt cử, ủy thác cho cá nhân ưu tú nào đó mà cộng đồng lựa chọn để thay mặt cộng đồng thực hiện ý nguyện chung của cộng đồng, và một Ủy Ban đã ra đời – có thể là cá nhân hoặc tổ chức. Diễn giải theo cách hiện đại là cá nhân cộng đồng bầu trực tiếp hoặc qua đại diện tại Quốc hội, Nghị viện lập ra Ủy Ban (Chính Phủ) thay mặt mình thực thi hay giám sát việc tuân thủ pháp luật hay xét xử kẻ vi phạm pháp luật (Tòa án). Đại diện đó là một tổ chức thừa hành của cộng đồng mà ta thường gọi là Nhà nước.
Từ trên ta thấy, Pháp luật và Nhà nước là kết quả của sự đồng thuận của các thành viên trong xã hội (hay cộng đồng người). Pháp luật và Nhà nước là hai công cụ giúp thực thi những cam kết có lợi cho cộng đồng, cho thành viên và bảo vệ cộng đồng.
Pháp luật là “cái khung” hay vỏ bọc hay bộ chuẩn mực do Nhà nước tạo ra (Nhà nước do người dân tạo ra). Dựa vào cái khung đó mà người dân và cả nhà nước có cái tiêu chuẩn để đo lường hoặc biết được mình được làm gì, được làm đến đâu (giới hạn được làm) và không được làm gì (giới hạn không được làm); hay làm đến đâu là đúng, đến đâu là sai.
|
Quan hệ xã hội trong khung (đã được pháp luật thừa nhận, điều chỉnh, bảo vệ) |
Related articles 01:
1. https://docluat.vn/archive/1754/
2. https://docluat.vn/archive/957/
3. https://docluat.vn/archive/1122/
Quan hệ xã hội ngoài khung (chưa được pháp luật thừa nhận, điều chỉnh, bảo vệ)
Ý nghĩa của “cái khung“
Quan hệ xã hội nếu không có Nhà nước thì nó vẫn tồn tại nhưng đó là sự tồn tại ở trạng thái tự nhiên, tự điều chỉnh. Còn nếu có Nhà nước thì quan hệ xã hội tồn tại trong sự kiểm soát theo định hướng vận hành có lợi cho lợi ích cộng đồng dân cư. Như thế:
– Quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh thì tức là được nhà nước thừa nhận, bảo vệ trước rủi ro hoặc không thừa nhận thì không được nhà nước bảo vệ trước rủi ro.
– Quan hệ xã hội được được pháp luật điều chỉnh tức là pháp luật xác định sự tồn tại hợp pháp hoặc không hợp pháp của quan hệ xã hội.
Pháp luật và quan hệ xã hội – cái nào thay đổi trước?
Theo như phân tích trên thì pháp luật là cái vỏ bọc (cái khung) của quan hệ xã hội, còn quan hệ xã hội là nội dung sống động của pháp luật (vỏ bọc). Như thế có thể hiểu theo lẽ tự nhiên, quan hệ xã hội sống động luôn biến đổi không ngừng và luôn có xu hướng phá vỡ cái vỏ bọc thụ động, cứng nhắc. Vì vậy, Nhà nước phải luôn biết thay đổi vỏ bọc đúng lúc để phù hợp với sự phát triển của quan hệ xã hội nếu không muốn kìm kẹp sự phát triển của xã hội. Tuy nhiên, vì lợi ích cộng đồng, Nhà nước cũng sẽ thiết kế, điều khiển vỏ bọc pháp luật theo ý chủ quan của mình để “uốn nắn” quan hệ xã hội phát triển hoặc hạn chế phát triển sao cho có lợi cho lợi ích cộng đồng. Nếu nhà nước có năng lực, công tâm và tầm nhìn tốt vì lợi ích cộng đồng thì sẽ thiết kế trước (dự kiến trước) vỏ bọc pháp luật sao cho quan hệ xã hội phải vận hành trong khuôn khổ vỏ bọc đó nhằm đảm bảo lợi ích cộng đồng luôn được bảo vệ ổn định. Điều này không có nghĩa là vỏ bọc pháp luật thay đổi trước quan hệ xã hội mà thực chất vẫn là do động lực tiềm tàng của quan hệ xã hội khiến cho Nhà nước phải thiết kế vỏ bọc pháp luật trước khi quan hệ xã hội diễn ra.
Cách để có hiểu biết tốt về “cái khung”, áp dụng pháp luật
Bước 1: Hiểu về “thứ” bên trong (nội dung) hoặc “thứ” bên ngoài cái khung:
Tức là tìm hiểu về quan hệ xã hội (lĩnh vực kinh tế, chính trị,…) mà cái “khung đó” xác định giới hạn được làm và không được làm. Nếu có hiểu biết tốt về lĩnh vực quan hệ xã hội mà cái khung đó bao bọc thì càng hiểu rõ cái khung, giới hạn của khung, và vận dụng tính hữu ích cái khung (pháp luật) cho cuộc sống, công việc.
Bước 2: Hiểu về cấu trúc (số lượng, kích cỡ hay giới hạn) của “cái khung“:
Tức là tìm hiểu về hệ thống văn bản pháp luật hay từng văn bản pháp luật (“cái khung”). “Cái khung” sẽ có cái khung lớn bao trùm các khung nhỏ; khung này sẽ liên quan với khung kia; khung này dẫn chiếu tới khung kia; biết được có bao nhiêu cái khung to, khung nhỏ.
Related articles 02:
1. https://docluat.vn/archive/1122/
2. https://docluat.vn/archive/957/
3. https://docluat.vn/archive/935/
Áp dụng pháp luật
Do có nhiều cái khung khác nhau, kích cỡ khác nhau, khung to trùm lên khung nhỏ. Vậy nên, để vận dụng pháp luật tốt thì phải xác định là cái khung nào áp dụng hay điều chỉnh trực tiếp vấn đề đang xem xét.
Thực thi pháp luật, Bảo vệ pháp luật.
Nhà nước thực thi pháp luật, bắt mọi người dân phải tuân thủ và có biện pháp xử lý trách nhiệm với người vi phạm pháp luật (nếu có) – nghĩa là bảo vệ pháp luật không bị vi phạm.
Dịch vụ pháp lý là gì
Loại dịch vụ pháp lý có 2 loại: Dịch vụ pháp lý công (miễn phí) do Nhà nước thực hiện và dịch vụ pháp lý tư (mất phí) do Luật sư thực hiện.
Dịch vụ pháp lý được thực hiện ở 2 khía cạnh:
– Giúp người sử dụng dịch vụ có hiểu biết về pháp luật (tư vấn pháp luật);
– Giúp người sử dụng dịch vụ tuân thủ pháp luật (tuân thủ thủ tục hành chính, chứng minh quyền không phải làm và trách nhiệm phải làm cái gì đó – tranh tụng).
